ضمانت اجرایی برای منع از تعدد زوجات در نبود عدالت

 در اسلام تعدّد زوجات مشروط به تحقّق عدالت است.
«فَانْكِحُوا ما طابَ لَكُمْ مِنَ النِّساءِ مَثْنى وَ ثُلاثَ وَ رُباعَ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تَعْدِلُوا فَواحِدَةً» نسا 4، آیه 3.؛
«بر آنچه پاك باشد براى شما از زنان دو تا و سه تا و چهار تا و اگر ترسیدید كه دادگرى نكنید پس یكى را به نكاح خویش درآورید».
منظور از عدالتى كه شرط تعدّد زوجات است عدالت در رفتار مى‏باشد. البتّه عدالت در تمایلات قلبى و گرایشات احساسى نوع متعالى از عدالت است كه دسترسى به آن مشكل است.
خداوند متعال، ضمن اشاره به دست نایافتنى بودن این نوع عدالت، به عدالت در رفتار توصیه فرموده است:
«وَ لَنْ تَسْتَطیعُوا أَنْ تَعْدِلُوا بَیْنَ النِّساءِ وَ لَوْ حَرَصْتُمْ فَلا تَمیلُوا كُلَّ الْمَیْلِ فَتَذَرُوها كَالْمُعَلَّقَة» نساء 4، آیه 129.؛
«شما هرگز نمى‏توانید (از نظر محبّت قلبى) در میان زنان، عدالت برقرار
كنید، هر چند كوشش نمایید! ولى حال كه نمى‏توانید تمایل قلبى خود را عادلانه سازید، پس حداقل تمایل خود را به كلّى متوجّه یك طرف نسازید كه دیگرى را به صورت زنى كه شوهرش را از دست داده درآورید (عدالت رفتارى را رعایت كنید)».
پس منظور از عدالت یك مقام دست نایافتنى نیست كه به خاطر آن بتوان همه مردان را از ازدواج مجدّد برحذر داشت. حفظ عدالت در نفقه، اظهار تمایل، رفت و آمد، حضور در منزل، مسكن، بخشش و هدیه، معاشرت و... از مصادیق اصل عدالت در رفتار است كه بایستى توسّط مرد مراعات شود.ر.ك: تفسیر نمونه: ج 4، ص 155.
اما اینكه چه مكانیسم و یا ضمانت اجرایى در مورد مردانى كه عدالت در رفتار را مراعات نمى‏كنند پیش‏بینى شده است مى‏توان به چند نمونه اشاره نمود:
1. تحقیق و دقّت زن و خانواده زن در ازدواج دختر (ساز و كار پیشگیرانه)
در بسیارى از روایات به شدّت توصیه مى‏شود كه نسبت به مردانى كه قصد همسرى با آنان را دارید تحقیق كنید تا بهترین و متدیّن‏ترین آنان را براى ازدواج برگزینید. بى‏شك انتخاب شایسته خانم‏ها زمینه كشمكش‏هاى بعدى را از بین خواهد برد.
2. شرط ضمن عقد
قرار دادن شروط ضمن عقد توسّط همسر روش دیگرى است كه خانم‏ها مى‏توانند با آن از عواقب سوء احتمالى ناشى از چند همسرى جلوگیرى كنند.
3. ضمانت اجراى حكومتى
در بعضى از مصادیق بى‏عدالتى مانند عدم تأمین معاش و نفقه و... نسبت به همسر، حاكم حق الزام مرد و یا حتّى طلاق زن بدون رضایت شوهر را دارد.
4. ضمانت اجراى معنوى و اخلاقى
پیامبر اسلام صلى‏الله‏علیه‏و‏آله در مورد رعایت عدالت بین همسران مى‏فرماید: «هركس دو زن داشته باشد و میان آنها به عدالت رفتار نكند و به یكى از آنها بیش از دیگرى ابراز تمایل نماید در روز قیامت محشور خواهد شد در حالى كه یك طرف بدن خود را به زمین مى‏كشد تا سرانجام داخل جهنم شود»بحارالأنوار، ج 7، ص 214. .
اهمیت حفظ عدالت بین همسران تاحدى است كه پیامبر اكرم صلى‏الله‏علیه‏و‏آله در بیمارى در آستانه رحلت نیز دستور مى‏دادند كه بستر بیمارى‏شان را هر شب در منزل همسرى كه نوبت او بود بگسترانند و امیرالمؤمنین علیه‏السلام حتّى در خانه همسرى كه نوبت او نبود وضو هم نمى‏گرفتندمحسن قرائتى، تفسیر نور، ج2، ص 401..
5. استفاده از ضمانت اجراهاى عرفى
ریش سفیدى، حكمیت و استفاده از نفوذ بزرگان و آشنایان نقش مؤثّرى در این زمینه مى‏تواند باشد.
6. اخلاق همسردارى
مراعات تكالیف شرعى و اخلاقى گرمابخش كانون خانواده و بهترین ضمانت اجرایى براى هدایت شوهر به سوى رفتار عادلانه قلمداد مى‏گردد.
به عبارت دیگر یكى از عوامل روى‏آوردن به تعدّد زوجات، ناسازگارى و بداخلاقى زن در خانواده و عدم رعایت حقوق شوهر در منزل است، لذا توصیه زنان به رعایت اخلاق و احترام شوهر چنانكه در روایات به مثابه جهاد در راه خدا دانسته شده است «جهاد المرأة حسن التبعّل»مستدرك، ج 13، باب 54، ج 2. به این جهت است كه هم كانون خانواده گرم باشد و هم زمینه چندهمسرى و خانه‏گریزى ایجاد نشود.

---

منبع : پرسمان/ حقوق زن